Među značajnim datumima Kalendara javnog zdravlja je 20. mart - Nacionalni dan borbe protiv raka dojke čijim obeležavanjem se skreće pažnja javnosti na raspostranjenost te bolesti i na podizanje svesti žena o značaju preventivnih pregleda u njenom ranom otkrivanju.

 

Rak dojke predstavlja vodeći uzrok obolevanja i umiranja od malignih bolesti u ženskoj populaciji širom sveta. Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije, u svetu se godišnje registruje skoro 1.700.000 obolelih žena, dok od iste bolesti svake godine umre preko pola miliona njih. I u Srbiji je rak dojke najčešći maligni tumor u ženskoj populaciji.

Prema procenama Globokana, kada je u pitanju rizik obolevanja od raka dojke, Srbija se nalazi zajedno sa većinom zemalja zapadnog Balkana (Slovenija, Hrvatska, Crna Gora) u sredini, odnosno sa nešto nižim rizikom obolevanja od raka dojke u Evropi. Međutim, kada je u pitanju umiranje od raka dojke procene Globokana su da su žene u Srbiji, odmah posle žena u Makedoniji, pod visokim rizikom umiranja od raka dojke u odnosu na druge osobe ženskog pola u Evropi.

Prema poslednjim podacima Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”, u Republici Srbiji je registrovano 3700 obolelih i oko 1600 umrlih žena od raka dojke. Stopa obolevanja od raka dojke kod žena u Republici Srbiji iznosila je 54,3 na 100.000, a stopa umiranja 19,7 na 100.000 žena.

U odnosu na prosečnu registrovanu stopu obolevanja od malignih tumora dojke u Republici Srbiji, nešto viša stopa je registrovana u Vojvodini (64,3/100.000) u odnosu na centralnu Srbiju, gde je registrovana stopa iznosila 53,6/100.000 žena.

Kao i u slučaju obolevanja, u Vojvodini je takođe registrovana viša stopa umiranja od malignih tumora dojke (20,7/100.000) kako u odnosu na prosečnu registrovanu stopu u Republici Srbiji, tako i u odnosu na stopu umiranja u centralnoj Srbiji (19,3/100.000). Prema istim podacima, u 13 okruga su registrovane više stope obolevanja od prosečne stope u Republici Srbiji. Skoro dvostruko više stope od prosečne registrovane u Republici Srbiji su zabeležene u Pirotskom (93,0/100.000) i Rasinskom okrugu (81,4/100.000). Iste godine trostruko niže stope obolevanja su registrovane u Pčinjskom okrugu (16,4/100.000).

Kada govorimo o stopama umiranja, u 10 okruga su registrovane više stope od prosečne zabeležene u Republici Srbiji. Najviše stope su registrovane u gradu Beogradu (23,8/100.000), Zapadnobačkom (23,6/100.000) i Severnobanatskom okrugu (23,1/100.000). Kao i u slučaju obolevanja, dvostruko niže stope umiranja u odnosu na prosečnu registrovane su u Zlatiborskom (11,1/100.000) i Pčinjskom okrugu (11,7/100.000).

Što se tiče umiranja od malignih tumora dojke primećuje se blagi porast već u uzrastu od 45. godine, ali najviše stope umiranja su i dalje u uzrastima od 60. do 69. godine života.

Visoke stope obolevanja u uzrastima od 60. do 69. godine prate u istim uzrastima i visoke stope umiranja, što najverovatnije govori o kasnom javljanju žena tog uzrasta, kada je maligna bolest već u uznapredovalom stadijumu, odnosno već su prisutne udaljene metastaze na susednim organima.

Visoka učestalost obolevanja od raka dojke mora se u izvesnoj meri pripisati činjenici da do danas nisu otkriveni ili do kraja razjašnjeni svi uzroci njegovog nastanka, pa su dometi primarne prevencije, u tom smislu, limitirani.
Imajući tu vrstu ograničenja u vidu, kao jedino dokazano efikasno rešenje za smanjenje stope umiranja od ove bolesti nameće se njeno rano otkrivanje, odnosno sekundarna prevencija. Prateći preporuke Svetske zdravstvene organizacije i iskustva evropskih zemalja u sprovođenju populacionih skrining programa, u Republici Srbiji je u decembru 2012. godine započet program organizovanog skrininga raka dojke koji ima za cilj smanjenje smrtnosti i unapređenje kvaliteta života žena obolelih od ove bolesti.

Prema kriterijumima Nacionalnog programa za rano otkrivanje karcinoma dojke, ukupna ciljna populacija žena u organizovanom skriningu karcinoma dojke u 2017. godini u 35 opština u kojima se sprovodio organizovani skrining radom stacionarnih mamografa, iznosila je 311.718 žena starosti od 50 do 69 godina, a za ciklus od dve godine ciljna populacija iznosi oko 630.000 žena.

Samo u okviru organizovanog skrininga raka dojke u 2017. godini urađeno je oko 45.000 skrining pregleda mamografijom, a u cilju ranog otkrivanja raka dojke.

I ciklus organizovanog skrininga raka dojke sproveden je tokom 2013/2014. godine. U prvom ciklusu je pregledano 78.576 žena i otkriveno je 290 karcinoma. U organizovanom skriningu je učestvovalo 19 opština, kao i 2 mobilna mamografa.

II ciklus organizovanog skrininga raka dojke sproveden je tokom 2015/2016, godine. U drugom ciklusu je pregledano 99.953 žene i otkriveno je 287 karcinoma. U organizovanom skriningu je učestvovalo 35 opština, kao i 2 mobilna mamografa.

III ciklus skrininga je u toku i sprovodi se tokom 2017/2018. godine. U prvoj godini trećeg ciklusa je pregledano ukupno 47.470 žena i otkriveno je 199 karcinoma. U organizovanom skriningu je učestvovalo 35 opština i mobilni mamograf Kliničkog centra Niš. U toku je akcija rada mobilnog mamografa uz podršku RTS-a u okviru kampanje „Rak je izlečiv”.
Od početka sprovođenja organizovanog skrininga raka dojke do sada ovim programom i pregledom potpuno zdravih žena, koje nisu imale simptome i znake obolevanja, otkriven je  karcinom dojke kod 776 žena.

Instituti i zavodi za javno zdravlje širom zemlje u saradnji sa predstavnicima lokalnih samouprava organizuju promotivne aktivnosti kako bi uticali na to da što veći broj žena obavi preventivni pregled u cilju ranog otkrivanja raka dojke. Otkrivanjem raka dojke u ranoj fazi bolesti stvara se mogućnost za njegovo efikasno lečenje. Pravovremenom primenom odgovarajuće savremene terapije i daljim kontinuiranim tretmanom, moguće je očuvati zdravlje i značajno unaprediti kvalitet života obolelih žena.