Info
Zajedno protiv raka grlića materice
22. januar 2024.
Evropska nedelja prevencije raka grlića materice obeležava se ove godine od 22. do 28. januara u cilju unapređenja stavova i informisanja o raku grlića materice i o načinima prevencije. Osnovna poruka je da je rak grlića materice maligna bolest koja se može sprečiti.
Rak grlića materice je prepoznat kao ozbiljan javnozdravstveni izazov u Srbiji. U periodu od 2007. do 2021. godine broj obolelih žena od raka grlića materice u Srbiji se nije bitnije promenio i u strukturi obolevanja od svih malignih tumora kod žena nalazi se na četvrtom mestu. Uprkos činjenici da svaka žena starija od 15 godina jedanput godišnje može da obavi preventivni ginekološki pregled, u 2022. godini u Srbiji je samo 7 od 100 žena iskoristilo ovo pravo. U istom vremenskom periodu broj umrlih žena smanjio se 18,9% odnosno gotovo za petinu, što ovu malignu lokalizaciju svrstava kao petu najčešću vrstu raka od koje umiru žene u Srbiji. Razlozi mogu biti u informisanosti žena, pravovremenim odlascima na pregled i činjenici da ako se rak otkrije na vreme može se primeniti adekvatna terapija.
Svetska zdravstvena organizacije kao prioritet preporučuje sveobuhvatni pristup ovoj bolesti: skrining odnosno rano otkrivanje i lečenje svih formi premalignih i malignih promena, vakcinaciju protiv humanog papiloma virusa (HPV) i palijativno zbrinjavanje žena koje boluju od ove bolesti u smislu aktivne brige koja podrazumeva kontrolu simptoma, psihološku i socijalnu podršku.
„Zajedno protiv raka grlića materice” je slogan 18. Evropske nedelje i izabran je u nameri da podstakne na razmišljanje o reproduktivnom zdravlju i korišćenju mera primarne prevencije (vakcinacija protiv HPV) i sekundarne prevencije (rano otkrivanje raka grlića materice).
Primarna prevencija oboljenja izazvanih humanim papiloma virusima (HPV) obuhvata imunizaciju u cilju smanjenja broja obolelih od HPV infekcija. HPV vakcina sprečava infekciju najčešćim onkogenim tipovima ovih virusa koji cirkulišu u populaciji. U preko (90%) slučajeva HPV vakcina sprečava nastanak raka grlića materice, a istraživanja pokazuju i visoku efikasnost (preko 90%) u zaštiti od dobijanja genitalnih bradavica, kao i drugih karcinoma (karcinom usne duplje i ždrela i karcinom završnog dela debelog creva).
Republika Srbija se ubraja među 140 zemalja sveta u kojima je uvedena vakcinacija protiv HPV. Preporučena vakcinacija u Srbiji sprovodi se od juna 2022. godine o trošku države, u domovima zdravlja za populaciju dece oba pola, uzrasta od navršenih 9 do navršenih 19 godina (pre prvih seksualnih odnosa). To je imunizacija koju preporučuje izabrani lekar u domu zdravlja, najčešće pedijatar. Od juna 2022. godine do danas vakcinisano je 31.309 dece, od čega 77% devojčica.
Sekundarna prevencija je rano otkrivanje raka grlića materice korišćenjem jednostavnog i neinvazivnog Papanikolau testa (PAP test), a radi utvrđivanja premalignih ili malignih promena u ćelijama grlića materice. Organizovani skrining podrazumeva ginekološki pregled na svake tri godine po pozivu lekara za žene uzrasta od 25. do 64. godine primenom PAP testa.
Pored PAP testa, u ranom otkrivanju raka grlića materice može se koristiti HPV test kojim se utvrđuje da li postoji HPV virus, primenom osetljive PCR tehnike. Ukoliko se testom utvrdi prisustvo HPV virusa, može se uraditi genotipizacija kojom se otkriva genotip virusa. Ove vrste testova u našoj zemlji se rade kod žena na uput izabranog ginekologa.
Na osnovu procenjenih stopa obolevanja i umiranja od raka grlića materice, Evropskog informacionog sistema (ECIS), Srbija se i dalje nalazi u grupi zemalja sa visokim stopama obolevanja i umiranja u Evropi. Prema podacima Registra za rak Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”, u proseku se u Srbiji svake godine registruje 1100 novoobolelih žena, a život izgubi 447 žena. Poslednji podaci govore da se karcinom grlića češće javlja u uzrastu od 35. godine, ali najviše uzrasno-specifične stope obolevanja su od 55. do 59. godine. U slučaju umiranja registrovane stope mortaliteta proporcionalno rastu počev od 45. godine i najviše su od 65 do 69 i više godina.
Rak grlića materice i dalje predstavlja javnozdravstveni problem kako na globalnom nivou tako i u regionu Istočne Evrope i centralne Azije kojem pripada naša zemlja. Zato UNFPA kontinuirano od 2014 godine pruža podršku zemljama u regionu da ojačaju programe prevencije i kontrole ove bolesti. U toku 2021 godine, Regionalna kancelarija UNFPA je pokrenula Regionalnu alijansu za prevenciju raka grlića materice u regionu Istočne Evrope i centralne Azije, kao - platformu za razmenu iskustva i znanja, i - koordinacioni mehanizam za unapređenje saradnje i stručnog pristupa u tri ključne oblasti prevencije.
Populacioni fond Ujedinjenih nacija u Srbiji, u saradnji sa partnerima, Institutom za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut“, Ministarstvom zdravlja, profesionalnim udruženjima, ekspertima, kao i organizacijama civilnog društva promoviše stalni dijalnog između ključnih aktera i podržava programe i mehanizme koji doprinose tome da se unapredi razumevanje značaja prevencije ove ozbiljne bolesti, koja najčešće pogađa žene između 35 i 45 godina.
Institut za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”, Kancelarija za skrinig raka u saradnji sa Komitetom za međunarodnu saradnju studenata medicine Srbije obeležiće Evropsku nedelju prevencije raka grlića materice organizovanjem različitih edukativno-promotivnih aktivnosti u domovima učenika srednjih škola.
U znak podrške tokom Evropske nedelje prevencije raka grlića materice, a sa ciljem podizanja svesti o preventivnim pregledima, tirkizno-zelenom bojom koja je zaštitni znak kampanje biće osvetljen Avalski toranj.